Marea-Errota
Gautegiz Arteagan XVIII.mendeko irin-errota hau kontserbatzen dugu. Urdaibaiko itsasadarrean XVIII. mendean zeuden mareako sei irin-errotetatik bizirik dirauen bakarra da. Urdaiabaiko itsasadarrean eta baita Bizkaian ere garrantzia handikoa izan zen.
Ozollo Errota 1683an-edo eraiki zen, antza. Orduan kontratua egin zuten Juan Etxebarriak eta Martin Ozamizek Arteagako gotorlekuko jaun-andreekin. Errotaren eraikina itsasadarraren ertz bereko etxea da, deposituaren behereneko puntukoa. Errota-etxea ura irteteko eta sartzeko uhateen gainean dago, eta bertan ixteko metalezko ataskak daude.
Hiru pare harritako errota izan zen eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan ibiltzeari utzi zion. Duela zenbait urtetatik egoitza bezala bakarrik erabiltzen da.
Asmatutako gailu honek marea-koten arteko desnibel nabarmenari onura ateratzen zion.
Marea-errota Ozollo auzoan aurkituko duzu, bidearen amaieran. Baina gogoratu jabetza pribatukoa dela. Asmakizun hau miresteko, har ezazu San Lorentzo ermitaraino eramaten zaituen bidezidor txikia, eta errotaren ikuspegi bikainak izango dituzu.
Marea-Errota
Gautegiz Arteagan XVIII.mendeko irin-errota hau kontserbatzen dugu. Urdaibaiko itsasadarrean XVIII. mendean zeuden mareako sei irin-errotetatik bizirik dirauen bakarra da. Urdaiabaiko itsasadarrean eta baita Bizkaian ere garrantzia handikoa izan zen.
Ozollo Errota 1683an-edo eraiki zen, antza. Orduan kontratua egin zuten Juan Etxebarriak eta Martin Ozamizek Arteagako gotorlekuko jaun-andreekin. Errotaren eraikina itsasadarraren ertz bereko etxea da, deposituaren behereneko puntukoa. Errota-etxea ura irteteko eta sartzeko uhateen gainean dago, eta bertan ixteko metalezko ataskak daude.
Hiru pare harritako errota izan zen eta XX. mendeko lehenengo hamarkadetan ibiltzeari utzi zion. Duela zenbait urtetatik egoitza bezala bakarrik erabiltzen da.
Asmatutako gailu honek marea-koten arteko desnibel nabarmenari onura ateratzen zion.
Marea-errota Ozollo auzoan aurkituko duzu, bidearen amaieran. Baina gogoratu jabetza pribatukoa dela. Asmakizun hau miresteko, har ezazu San Lorentzo ermitaraino eramaten zaituen bidezidor txikia, eta errotaren ikuspegi bikainak izango dituzu.
Oleta Errota
Errota eder hau Oleta errekaren ertzean aurkituko duzu, Ereñozar mendiaren magalean. Baserriaren ondoan, egoera onean, errotaren instalazioak ikus ditzakezu. Errotak bi ardatz izan zituen eta XX. mendearen erdialdera arte funtzionatu zuen. Jabetza pribatukoa da, eta egungo jabeak gogoan du nola laguntzen zion aitari errotako lanetan: Gautegiz Arteagako bizilagunak joaten ziren artoa ehotzera, irina funtsezkoa baitzen elikaduran. Ez zen dirurik kobratzen lanagatik, 10 kiloko zati batekin geratzen ziren, hau da, 50 kilo eramaten bazizkieten, 45 itzultzen zizkieten. Bere laguntzeko modua zen, baina azkenean familiak errotan lan egiteari utzi behar izan zion zergengatik eta lan honetatik ateratzen zuten etekin urriagatik.
Errotara sartzeko Andra Mari elizara joan behar duzu, eta hura inguratu. Aparkalekutik bide bat aurkituko duzu, maldan behera, errotaraino eramaten zaituena.
Oleta Errota
Errota eder hau Oleta errekaren ertzean aurkituko duzu, Ereñozar mendiaren magalean. Baserriaren ondoan, egoera onean, errotaren instalazioak ikus ditzakezu. Errotak bi ardatz izan zituen eta XX. mendearen erdialdera arte funtzionatu zuen. Jabetza pribatukoa da, eta egungo jabeak gogoan du nola laguntzen zion aitari errotako lanetan: Gautegiz Arteagako bizilagunak joaten ziren artoa ehotzera, irina funtsezkoa baitzen elikaduran. Ez zen dirurik kobratzen lanagatik, 10 kiloko zati batekin geratzen ziren, hau da, 50 kilo eramaten bazizkieten, 45 itzultzen zizkieten. Bere laguntzeko modua zen, baina azkenean familiak errotan lan egiteari utzi behar izan zion zergengatik eta lan honetatik ateratzen zuten etekin urriagatik.
Errotara sartzeko Andra Mari elizara joan behar duzu, eta hura inguratu. Aparkalekutik bide bat aurkituko duzu, maldan behera, errotaraino eramaten zaituena.
Andra Mari Eliza
Ereñozar mendiaren magalean dagoen toki nabarmen batean dago, leku askotatik ikus daitekeena. Kanpoaldea deigarria da bere tamainagatik, kalitate bikaineko harlanduz eraikia, altuera berean hiru nabeko oinplano basilikala duena; XVI. mendetik Euskal Herrian ohikoak diren eta Erdialdeko Europako ereduetan inspiratuta dauden aretoko elizen barruan sailkatzen da.
Gaur egungo irudia XVI. mendearen bigarren erdialdeko berreraikuntzari dagokio. Garai hartako gustuei jarraituz berreraiki zen. Baina bere hegoaldeko atea, erromanikoa, 1200 ingurukoa da. Deigarriagoa da mendebaldeko horman duen ate barrokoa, XVII. mendearen erdialdekoa eta zutabe monumental batzuetan kokatua.
Eliza eta erretaula, Ama Birjinaren Jasokundeari eskainiak daude.
Jasokundeko erretaula da elizako aldare nagusiaren burua, eta bere arkitektura ikusgarria du ezaugarri, Antzinaroko ereduetan inspiratua, batez ere greziar eta erromatar tenpluetan. Erretaularen gorputzean, zutabe korintoar handien artean, Ama Birjinaren Jasokundearen erliebea dago, alboetan San Pedro eta San Juan Ebanjelistaren eskulturak dituela. Teilatupean Gloria irudikatuta dago Hirutasun Santuarekin, bi aingeruk lagunduta.
Elizaren arkupean bertan, kareharri arrosaz egindako mahai bat dago, eta bertan biltzen ziren bizilagunak udalerriaren arazoak aztertu eta konpontzeko. Kareharrizko lauza horren gainean jartzen ziren elizateko biztanleek hartutako erabaki guztiak.
Andra Mari Eliza
Ereñozar mendiaren magalean dagoen toki nabarmen batean dago, leku askotatik ikus daitekeena. Kanpoaldea deigarria da bere tamainagatik, kalitate bikaineko harlanduz eraikia, altuera berean hiru nabeko oinplano basilikala duena; XVI. mendetik Euskal Herrian ohikoak diren eta Erdialdeko Europako ereduetan inspiratuta dauden aretoko elizen barruan sailkatzen da.
Gaur egungo irudia XVI. mendearen bigarren erdialdeko berreraikuntzari dagokio. Garai hartako gustuei jarraituz berreraiki zen. Baina bere hegoaldeko atea, erromanikoa, 1200 ingurukoa da. Deigarriagoa da mendebaldeko horman duen ate barrokoa, XVII. mendearen erdialdekoa eta zutabe monumental batzuetan kokatua.
Eliza eta erretaula, Ama Birjinaren Jasokundeari eskainiak daude.
Jasokundeko erretaula da elizako aldare nagusiaren burua, eta bere arkitektura ikusgarria du ezaugarri, Antzinaroko ereduetan inspiratua, batez ere greziar eta erromatar tenpluetan. Erretaularen gorputzean, zutabe korintoar handien artean, Ama Birjinaren Jasokundearen erliebea dago, alboetan San Pedro eta San Juan Ebanjelistaren eskulturak dituela. Teilatupean Gloria irudikatuta dago Hirutasun Santuarekin, bi aingeruk lagunduta.
Elizaren arkupean bertan, kareharri arrosaz egindako mahai bat dago, eta bertan biltzen ziren bizilagunak udalerriaren arazoak aztertu eta konpontzeko. Kareharrizko lauza horren gainean jartzen ziren elizateko biztanleek hartutako erabaki guztiak.
Arteagako Kustodia
Gotiko estiloan egindako kustodia, 1500 inguruan, Anberesen (hiri honetako markak daramatza), egilearen izena ezagutzen ez dugun arren. Urre-koloreko zilarrezkoa da, 50,5 x 14,7 zentimetrokoa, eta gaur egun Bilboko Eleiz Museoan dago ikusgai.
Arteagako Kustodia
Gotiko estiloan egindako kustodia, 1500 inguruan, Anberesen (hiri honetako markak daramatza), egilearen izena ezagutzen ez dugun arren. Urre-koloreko zilarrezkoa da, 50,5 x 14,7 zentimetrokoa, eta gaur egun Bilboko Eleiz Museoan dago ikusgai.
San Lorentzo Baseliza
Isla Bekoa auzoan aurkituko duzu, Urdaibaiko itsasadarraren ikuspegi paregabeekin. XVI. mendeko ermita xume bat da, bere hormetako batean, harrizko bloke bakar batean landutako erromaniko aurreko leiho bat gordetzen du. Leihoa, X. mendearen erdialdetik XI. mendearen erdialdera bitartean datatua dago. Zizelez eta puntaz landua, behealdean bi bao ia laukizuzen ditu, zutabe batez bereizita. Goikaldean bi idi-begi biribil daude.
Kanpoaldean, harrizko aldare bat dago, antzina baselizek komunitatea elkartzeko edo jaiak ospatzeko izan zuten garrantziaren lekuko.
SSan Lorenzok meandroen eta ihien paisaia lasaia eta intimista oparitzen dizu.
Gautegiz Arteagako txoko idiliko horretara Ozollo auzotik eta mareen errotaren ertzetik sartzea gomendatzen dizugu. 20 minutuko ibilaldi polita da herriko erdigunetik.
Gautegiz Arteagako
beste baselizak
- Jesús Crucificado Baseliza
- La Cruz Baseliza
- Nuestra Señora del Carmen Baseliza
- San Antolín Baseliza
- San Bartolomé Baseliza
- San Martín Baseliza
- San Roque Baseliza
- Santa Ana Baseliza
- Santa Cruz Baseliza
- Santutxu Baseliza
San Lorentzo Baseliza
Isla Bekoa auzoan aurkituko duzu, Urdaibaiko itsasadarraren ikuspegi paregabeekin. XVI. mendeko ermita xume bat da, bere hormetako batean, harrizko bloke bakar batean landutako erromaniko aurreko leiho bat gordetzen du. Leihoa, X. mendearen erdialdetik XI. mendearen erdialdera bitartean datatua dago. Zizelez eta puntaz landua, behealdean bi bao ia laukizuzen ditu, zutabe batez bereizita. Goikaldean bi idi-begi biribil daude.
Kanpoaldean, harrizko aldare bat dago, antzina baselizek komunitatea elkartzeko edo jaiak ospatzeko izan zuten garrantziaren lekuko.
SSan Lorenzok meandroen eta ihien paisaia lasaia eta intimista oparitzen dizu.
Gautegiz Arteagako txoko idiliko horretara Ozollo auzotik eta mareen errotaren ertzetik sartzea gomendatzen dizugu. 20 minutuko ibilaldi polita da herriko erdigunetik.
Gautegiz Arteagako
beste baselizak
- Jesús Crucificado Baseliza
- La Cruz Baseliza
- Nuestra Señora del Carmen Baseliza
- San Antolín Baseliza
- San Bartolomé Baseliza
- San Martín Baseliza
- San Roque Baseliza
- Santa Ana Baseliza
- Santa Cruz Baseliza
- Santutxu Baseliza
Arteagako Gaztelua
Gautegiz Arteagako erdigunean dagoen ipuin jauregia da. Bere jatorria XIII. mendekoa da, baina bere historia aldatu egiten da Bizkaiko Batzar Nagusiek Eugenio Bonaparte, Napoleon III.a enperadorearen semea, jatorriz bizkaitar izendatu zutenean. 1856. urtea zen, eta Eugenia de Montijok (Albako Etxearen arbasoa), enperadorearen emazte eta Arteagako orubearen jabeak, hondatutako gaztelua berreskuratzea erabaki zuen bere semeari zor zion ohoreagatik. Proiektua Couvrechet Leku Inperialetako arkitekto frantziarrari agindu zioten, eta, hil zenean, Anceletek ordeztu zuen, Ancelet Frantziako errege-etxeko arkitektoa zen ere, eta arkitektoek egoitza inperial baten beharretarako egokiagoa zen dorre berri bat eraiki zuten. Hala ere, familia inperiala ez zen inoiz bertan bizi izan.
Antzinako dorretik kanpoko hormak geratzen dira, eta, defentsarako gazteluak ez bezala, jauregi hau ez dago toki garai batean, baizik eta lautada batean, zuhaitzez inguratuta eta Urdaibaiko padura atzean duela.
Gaur egun ostalaritza-establezimendu bat da, eta elementu apaingarriak kontserbatzen ditu, ahaztutako garaietako esentzia eta atmosfera mantentzeko.
Gaztelutik 100 bat metrora bere zalditegi zaharrak daude, gaur egun elkarte gastronomiko bihurtutako eraikina.
Arteagako Gaztelua
Gautegiz Arteagako erdigunean dagoen ipuin jauregia da. Bere jatorria XIII. mendekoa da, baina bere historia aldatu egiten da Bizkaiko Batzar Nagusiek Eugenio Bonaparte, Napoleon III.a enperadorearen semea, jatorriz bizkaitar izendatu zutenean. 1856. urtea zen, eta Eugenia de Montijok (Albako Etxearen arbasoa), enperadorearen emazte eta Arteagako orubearen jabeak, hondatutako gaztelua berreskuratzea erabaki zuen bere semeari zor zion ohoreagatik. Proiektua Couvrechet Leku Inperialetako arkitekto frantziarrari agindu zioten, eta, hil zenean, Anceletek ordeztu zuen, Ancelet Frantziako errege-etxeko arkitektoa zen ere, eta arkitektoek egoitza inperial baten beharretarako egokiagoa zen dorre berri bat eraiki zuten. Hala ere, familia inperiala ez zen inoiz bertan bizi izan.
Antzinako dorretik kanpoko hormak geratzen dira, eta, defentsarako gazteluak ez bezala, jauregi hau ez dago toki garai batean, baizik eta lautada batean, zuhaitzez inguratuta eta Urdaibaiko padura atzean duela.
Gaur egun ostalaritza-establezimendu bat da, eta elementu apaingarriak kontserbatzen ditu, ahaztutako garaietako esentzia eta atmosfera mantentzeko.
Gaztelutik 100 bat metrora bere zalditegi zaharrak daude, gaur egun elkarte gastronomiko bihurtutako eraikina.
Andrabideko Harrobia
Gautegiz Arteaga eta Ereñoko mugan dago harrobi zahar hau, eta bertan atera da Ereño edo Bilbo Gorria harri-barietatea. Tonalitate gorria sedimentuetan burdin oxidoa inpregnatzearen ondorio da. Aztarnategi hauek duela 2000 urte kokatu ziren, Erromatar Inperioaren garaian, eta garai horretan hasi ziren erauzten, apaingarri eta euskarri epigrafikorako. Horren erakusgarri dira Foruko aztarnategian aurkitutako I. eta II. mendeko bi aldare-harriak. Deigarriak dira bere ebakidura ikusgarriak, jarduera honen garrantziaren berri ematen dutenak. Bere balio apaingarri handiagatik hainbat funtziotan eta ondare arkitektonikoaren elementu askotan erabilia izan da: bataiarri bezala eliza askotan (Lekeition, Ereñon, Zenarruzan...), nekazaritza tresna bezala edo alperrarria bezala, iturrietan elementu apaingarri bezala (Bilboko Areatzakoa, Iturribide...), Arteagako Gaztelua, Bilboko Arriaga antzokia edo Sociedad Bilbaína bezalako jauregietan. Gaur egun sistematikoki ustiatzen ez den arren, marmol hau mundu osoan ezaguna da eta hainbat enpresen katalogoetan agertzen da.
Gernika-Lekeitio errepidean dago, Muruetaganako gaina igaro ondoren, Ereñoko udalerriaren mugan.
Andrabideko Harrobia
Gautegiz Arteaga eta Ereñoko mugan dago harrobi zahar hau, eta bertan atera da Ereño edo Bilbo Gorria harri-barietatea. Tonalitate gorria sedimentuetan burdin oxidoa inpregnatzearen ondorio da. Aztarnategi hauek duela 2000 urte kokatu ziren, Erromatar Inperioaren garaian, eta garai horretan hasi ziren erauzten, apaingarri eta euskarri epigrafikorako. Horren erakusgarri dira Foruko aztarnategian aurkitutako I. eta II. mendeko bi aldare-harriak. Deigarriak dira bere ebakidura ikusgarriak, jarduera honen garrantziaren berri ematen dutenak. Bere balio apaingarri handiagatik hainbat funtziotan eta ondare arkitektonikoaren elementu askotan erabilia izan da: bataiarri bezala eliza askotan (Lekeition, Ereñon, Zenarruzan...), nekazaritza tresna bezala edo alperrarria bezala, iturrietan elementu apaingarri bezala (Bilboko Areatzakoa, Iturribide...), Arteagako Gaztelua, Bilboko Arriaga antzokia edo Sociedad Bilbaína bezalako jauregietan. Gaur egun sistematikoki ustiatzen ez den arren, marmol hau mundu osoan ezaguna da eta hainbat enpresen katalogoetan agertzen da.
Gernika-Lekeitio errepidean dago, Muruetaganako gaina igaro ondoren, Ereñoko udalerriaren mugan.
Itzak, paisaia naturala
Gautegiz Arteagan gure historiak paisaia marrazten du. Paisaia hori bizi-iturri izan da, belaunaldiek landu eta modelatu dute, gizakiaren eta naturaren arteko harreman sinbiotiko jasangarrian. Gure padurak, hauen erabilera komunalak, munak eta polderrak sortzea… gure historiaren parte dira, eta gaur egun gure paisaiari zentzua ematen diote.
Marearen eragin-eremuan kokatutako guneak ziren, Erdi Aroaz geroztik herri-lurrak izan zirenak, eta bertan hainbat baliabide ustiatzen ziren, hala nola ganadu-bazka edo ihiak biltzea. Hala ere, XVII. mendetik XIX. mendera bitartean egoera hori aldatu egin zen, eta padura horien pribatizazioarekin, eskala handiko drainatze-proiektuak egin ziren, polder itxiak osatuz munekin. Aranzadi Zientzia Elkarteak egindako ikerketari esker, prozesu horren nondik norakoak aztertu dira, bai artxiboetan jasotako dokumentuen bidez, bai paisaian oraindik ikusgai dauden elementu materialen bidez.
“Itzak, Urdaibaiko kultur paisaia” izeneko liburuak Urdaibaiko paisaiari buruzko azterlan honen emaitzak batzen ditu, padurak protagonista direla. Azterlan horrek Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin hasitako ikerketa-ildoari jarraitu dio. Busturia. Foru, Kortezubi, Gautegiz Arteaga eta Muruetako udalak, gure lurrak hartzen dituzten gune esanguratsu hauen beharrezko kontserbazio historiko eta kulturalarekin konprometituta, ikerketa zabaltzen lagundu dugu, azterlanari buruzko liburu hau argitaratuz.
Itzak, paisaia naturala
Gautegiz Arteagan gure historiak paisaia marrazten du. Paisaia hori bizi-iturri izan da, belaunaldiek landu eta modelatu dute, gizakiaren eta naturaren arteko harreman sinbiotiko jasangarrian. Gure padurak, hauen erabilera komunalak, munak eta polderrak sortzea… gure historiaren parte dira, eta gaur egun gure paisaiari zentzua ematen diote.
Marearen eragin-eremuan kokatutako guneak ziren, Erdi Aroaz geroztik herri-lurrak izan zirenak, eta bertan hainbat baliabide ustiatzen ziren, hala nola ganadu-bazka edo ihiak biltzea. Hala ere, XVII. mendetik XIX. mendera bitartean egoera hori aldatu egin zen, eta padura horien pribatizazioarekin, eskala handiko drainatze-proiektuak egin ziren, polder itxiak osatuz munekin. Aranzadi Zientzia Elkarteak egindako ikerketari esker, prozesu horren nondik norakoak aztertu dira, bai artxiboetan jasotako dokumentuen bidez, bai paisaian oraindik ikusgai dauden elementu materialen bidez.
“Itzak, Urdaibaiko kultur paisaia” izeneko liburuak Urdaibaiko paisaiari buruzko azterlan honen emaitzak batzen ditu, padurak protagonista direla. Azterlan horrek Eusko Jaurlaritzaren laguntzarekin hasitako ikerketa-ildoari jarraitu dio. Busturia. Foru, Kortezubi, Gautegiz Arteaga eta Muruetako udalak, gure lurrak hartzen dituzten gune esanguratsu hauen beharrezko kontserbazio historiko eta kulturalarekin konprometituta, ikerketa zabaltzen lagundu dugu, azterlanari buruzko liburu hau argitaratuz.
